Wie het boek "Oorlogswinter" van Jan Terlouw heeft gelezen, heeft een idee waar de uitdrukking een burgemeester in oorlogstijd vandaan komt en het dilemma welke het uitdrukt. Werkte een burgemeester tijdens de Duitse bezetting niet mee met de onderdrukker, dan werd hij afgezet en vervangen door een NSB burgemeester. Het dilemma waar een burgemeester in die tijd voor stond was meewerken om erger te voorkomen of de rug recht houden en niet meewerken. Niet meewerken betekende dat zijn plek werd ingenomen door een fanatieke NSB burgemeester en de bevolking nog slechter af was. Dit duivelse dilemma was niet alleen voorbehouden aan burgemeesters, ook rechters stonden voor dit dilemma en kozen massaal voor de laatste optie. Op de website rechtspraak.nl staat te lezen: "toen hebben wij het verkeerd gedaan, dat nooit meer" De discussie over "dat nooit weer" is nu actueler dan ooit. Hetzelfde gold voor artsen, politiefunctionarissen en een ieder op een bestuurlijke of invloedrijke functie.

Ook de politie was tijdens de oorlogsjaren niet je beste vriend. De bezetter was in grote mate afhankelijk van de medewerking van de Nederlandse politie en helaas werd die in hoge mate ook gegeven. Natuurlijk waren er ook agenten die niet meewerkten, maar de mate van medewerking was dusdanig dat de politie actief onderdeel van de vijand werd. Het is tegenwoordig taboe om de huidige situatie met de tweede wereldoorlog te vergelijken. Men kan zich afvragen waarom dit zo is.

Behalve het spreekwoordelijke "burgemeester dilemma" spelen andere minder edele motieven een rol. Een bekend fenomeen is de moeilijkheid om iemand te overtuigen als zijn salaris afhankelijk is van het tegenovergestelde, zoals de Amerikaanse schrijver en gouverneur kandidaat Upton Sinclair beschrijft. Ook dit heeft in de meegaandheid van de instituties ongetwijfeld een rol gespeeld, maar het verklaart lang niet alles. Wel speelt dit fenomeen op dit moment een grote rol. De dwang om een vaccinatie te nemen en het daarbij horende 'QR- teken van het beest' is gigantisch en wordt vooral uitgeoefend met de dreiging om baan en daarmee het inkomen te verliezen. Bij invloedrijke posities is elk tegengeluid een reden tot ontslag. Als de dreiging en het gevoel van onmacht groot is, de meerderheid de leugen leeft, dan is meegaan in de leugen een begrijpelijke, maar moreel verwerpelijke keuze.   

Waar de plicht voor Joden tot het dragen van de beruchte Jodenster in Nederland zonder veel problemen door de Duitse bezetter kon worden ingevoerd, is dit de nazi's niet gelukt in onder andere Denemarken, Finland en Noorwegen. Dit had waarschijnlijk te maken met de geografische ligging nabij het niet bezette Zweden en de welwillendheid van dit land om Joodse vluchtelingen op te nemen. Ook was het Joodse deel van de bevolking in vergelijking met Nederland vrij klein en was mede hierdoor de integratie in deze landen veel sterker dan in Nederland. De Denen stonden niet bekend om het verzet tegen de Duitse bezetters, maar toch wisten ze de meeste Joden naar Zweden te evacueren.

Er ging tijdens en na de oorlog een verhaal rond dat de Deense koning had aangegeven dat als de Jodenster verplicht zou worden, hij en met hem alle Denen een ster zouden gaan dragen. Bewijs voor dit verhaal is er niet, maar wel heeft het mensen ook in Nederland geïnspireerd om uit solidariteit ook de ster te gaan dragen. Dit blijkt uit een oproep in de Telegraaf in 1942 om hieraan niet mee te doen.

Het verhaal legt in ieder geval de zwakte van een totalitair regime bloot, de kracht van een meerderheid die niet meedoet. In diverse werken na de oorlog is gespeculeerd wat het effect zou zijn geweest als alle mensen daadwerkelijk de ster hadden gedragen. Tegelijkertijd legt dit verhaal de vinger op de zere plek. De meerderheid in Nederland heeft passief en soms ook actief meegedaan met het buitensluiten van de Joodse medemens. Hetzelfde zien we nu gebeuren met de QR-samenleving. Het verschil is dat het nu niet de etnische afkomst, maar de keuze voor vrijheid en een kritische houding is, welke bepaald of je buitengesloten wordt.

In haar boek 'Totalitarisme' maakt Hannah Arendt een wezenlijk onderscheid tussen de autocratische vorm van een dictatuur en een totalitair regime. Waar een dictatuur alleen echte tegenstanders bedreigt en geen onschuldige burgers zonder politiek activisme, pleegt een totalitair regime een aanslag op de menselijke waardigheid, spontaniteit en vrijheid. Alle vormen van een zinvol bestaan moeten plaatsmaken voor een fictieve werkelijkheid gebaseerd op leugens. Bestaande zingeving wordt vervangen of aangepast aan een ideologie gebaseerd op angst.

In 'De kracht der machtelozen' schrijft Václav Havel: "Het leven in de leugen kan alleen als een constitutionele steunpilaar van het systeem functioneren als men ervan uit kan gaan dat het systeem zelf universeel is; het moet alles omspannen en alles doordringen..." De grootste bedreiging is de waarheid, er wordt jacht gemaakt op de waarheid om het kaartenhuis van leugens niet in elkaar te laten storten. De Sovjet-Unie gebruikte de ideologie van gelijkheid en propageerde leugens om het tegenovergestelde te verbloemen. In de 'De Goelag Archipel' schrijft de Russische schrijver en Sovjet dissident Aleksandr Solzjenitsyn: “En de leugen heeft ons in feite zo ver weggeleid van een normale samenleving dat je je niet eens meer kunt oriënteren; in zijn dichte, grijze mist is zelfs geen pilaar meer te zien.” Nazi Duitsland kon tot stand komen dankzij de ideologie van een superieur ras en de zogenaamde inferieure rassen als vijand en bedreiging te propageren.   

Als de leugen waarheid wordt en de waarheid leugen, wat is waarheid en wat is leugen. Het gebrek aan logica en de inconsistentie van het narratief wordt door de massa niet in twijfel getrokken. Orwell beschrijft dit treffend in zijn boek '1984', waarbij de actieve herinnering 'zoals Rutte zijn leugens verklaard' zelfs niet een dag standhoud. De Duitse predikant en verzetsstrijder Dietrich Bonhoeffer schreef in afwachting van zijn executie vanuit de gevangenis: "Tegen domheid zijn wij weerloos. Noch met protesten noch met geweld is hier iets te bereiken. Argumenten baten niets…. Vaststaat dat domheid geen gebrek is, maar een moreel tekort. Er zijn mensen met een buitengewoon snel verstand die dom zijn, en mensen met een traag verstand allesbehalve dom zijn." 

De enige manier om een totalitair systeem te bestrijden is stoppen met dom zijn. Een betere wereld begint bij jezelf, maar een slechte ook. Aleksandr Solzjenitsyn schrijft: "De cirkel – is hij gesloten? En is er echt geen uitweg? Rest ons nog maar één ding te doen, te wachten zonder actie te ondernemen? Misschien gebeurt er dan vanzelf iets? Het zal nooit gebeuren zolang we het systeem dagelijks erkennen, prijzen en versterken – en ons niet losmaken van de meest waarneembare aspecten ervan: leugens."

Domheid is een keuze en begint bij het accepteren van de leugen, het teken van het beest, de QR-code. Nu kan de term passief verzet overkomen als de spreekwoordelijke pantoffelheld. Iemand die wel in verzet wil komen, maar de harde confrontatie niet durft aan te gaan. Maar misschien is deze vorm van verzet wel het meest effectief. Van de artsen die tijdens de tweede wereldoorlog wel in verzet kwamen is bekend dat dit meestal om passief verzet ging. Op de website anderetijden is te lezen: "Het gaat hier toch meer om het niet meedoen aan een organisatie die is gericht op andere idealen dan die jouw artseneed je ingeeft."

Voor christenen zijn de andere idealen te lezen in de bijbel. Jezus zei: "Ik ben de weg, de waarheid en het leven. Niemand kan bij de Vader komen dan door mij."